KU Leuven doet onderzoek naar begrafenisrituelen op de Sagalassos-site.

Al 30 jaar voeren archeologen en andere wetenschappers van de KU Leuven onderzoek uit in Sagalassos, een antieke stadsruïne in het Turkse Anatolië. In de plaatselijke steengroeven werden, behalve bouwstenen, ook sarcofagen, asurnes en grafaltaren gehouwen. De site bevat tientallen van die sarcofagen, asurnen en grafaltaren, verspreid over de verschillende begraafplaatsen rond de stad, meestal uit de Romeinse keizertijd. En die leveren interessante inzichten op, onder meer over hoe de maatschappij in die tijd omging met haar doden.

Rond de Sagalassos-site zijn heel wat steengroeven te vinden, meestal te midden van de begraafplaatsen. Dat is niet verwonderlijk, want een aantal daarvan werd specifiek aangewend voor de productie van sarcofagen. Sarcofagen konden ofwel helemaal uit de kalksteenrots worden gehouwen, en dan ook elders worden opgesteld, ofwel slechts gedeeltelijk worden vrijgemaakt en dan gebruikt als rotssarcofaag of chamosorion. “Één van deze onderzochte steengroeven produceerde klaarblijkelijk sarcofagen op bestelling voor de meer gegoeden van de stedelijke bevolking, hoewel ook die niet zomaar altijd de meest luxueuze sarcofagen lieten houwen. In die groeve liggen immers nu nog altijd onversierde sarcofagen, sarcofagen met eenvoudige panelen voor een grafschrift, maar ook luxueus versierde sarcofagen, duidelijk bedoeld voor mensen met verschillende financiële draagkracht”, zegt Frans Doperé, onderzoeker van het Sagalassos Archaeological Research Project. Het  onderzoek naar grafaltaren is een ander luik van dit project, dat deze kleine monumenten wil begrijpen in het licht van de toenmalige grafrituelen op basis van hun functionele, vormelijke, iconografische en epigrafische kenmerken. Dit is het onderzoek van İlknur Ünsel van de Universiteit van Isparta (Turkije).

Identiteit

Algemeen stellen de onderzoekers dat de altaren toebehoorden aan de (hogere) middenklasse. De versieringen, bustes en inscripties bieden volgens hen belangrijke informatie over de identiteit, het sociale leven, de status, de leeftijd en het beroep van de overledenen. De afbeelding van perkamentrollen op sommige en de aanwezigheid van inscripties op de meeste altaren duiden, bijvoorbeeld, op een zekere graad van alfabetisering, in een tijd toen de meerderheid van de bevolking niet kon lezen of schrijven. De aanwezigheid van druiven, graan, of een landbouwwerktuig kan dan weer wijzen op een agrarisch beroep van de grafeigenaar. De gesluierde afbeelding van vrouwen identificeert hen als gehuwd, wat veelal bevestigd wordt door de aanwezigheid van een mannelijke buste naast hen – hun echtgenoot. Dit laat dan weer toe om deze kleine altaren als familiale monumenten te identificeren.

Kalksteenrots

In Sagalassos werden vooral rechthoekige altaren gevonden; twee altaren zijn zeshoekig. Met een gemiddelde hoogte van 60 cm en een breedte van 30 cm zijn ze eerder bescheiden qua afmetingen. Ze werden als één blok uit de lokale kalksteenrots gekapt. Hoewel ze dus monolithisch zijn, bestaan alle altaren uit heel wat onderdelen, zoals een offerschaal, kroongedeelte, schacht en basis. De offerschaal die zich bovenop het altaar bevindt, heeft de vorm van een kom, zodat een vloeistof erin kon worden gegoten.

Rituelen

Het is bekend dat altaren naast religieuze rituelen (voor offers aan de goden) tevens werden gebruikt in de begraafplaatsen van antieke nederzettingen. Dan spreekt men van grafaltaren. Een verscheidenheid aan rituelen werd uitgevoerd op deze funeraire altaren door de familieleden van de overledenen, om hen te herdenken en zodoende een verder bestaan in het hiernamaals te garanderen. Zo zijn naast de veelvoorkomende plengoffers, ook voedseloffers, dierenoffers en het branden van wierook betuigd. Hoewel plengoffers voornamelijk uit wijn bestonden, werden tevens olijfolie, water, honing en melk op het altaar gegoten; het hiernamaals was dan ook een dorre plek in de geest van de antieke bevolking.

30 jaar onderzoek

De KU Leuven voert al 30 jaar onderzoek op deze site. Dat gebeurt altijd met een ploeg samengesteld uit archeologen en wetenschappers van verschillende disciplines. De ploeg heeft op de site ook heel wat monumenten heropgebouwd, zoals fonteinen, eremonumenten, -bogen en -zuilen. Daarbij wordt altijd de lokale Turkse bevolking betrokken. “We zorgen voor tewerkstelling. De lokale bevolking graaft en restaureert mee.” Sagalassos kan door iedereen worden bezocht, hetzij individueel of in groep met gids.

Voor meer informatie over het Sagalassos Project en voor steun aan de opgravingen kan u terecht op de website https://www.arts.kuleuven.be/sagalassos/nl

Legende voor de foto:

Een prematuur gestopte steengroeve voor de productie van sarcofagen in de necropool ten zuiden van Sagalassos (©Sagalassos Archeological Research Project)